Tematska i idejna politika Fakulteta vizuelnih umjetnosti kroz naslove studentskih izložbi: poetika fragiliteta, sjećanja i otpora

Nataša Kraljević, ISCA-Institut za nauku, kulturu i umjetnost, Univerzitet “Mediteran” Podgorica

Fakultet vizuelnih umjetnosti u kontinuitetu sprovodi studentske izložbe, uključujuči one koje predstavljaju godišnji presjek nastavnog procesa, ali i tematske, posvećene određenoj temi, praksi ili događaju. Izložbe koje se stvaraju na Fakultetu vizuelnih umjetnosti nisu samo studentske vježbe ili završni radovi, već javne manifestacije ideja, stavova i vrijednosti,  koje ova institucija godinama njeguje. Kroz pažljivo odabrane teme i naslove, fakultet prenosi poruke ne samo stručnim krugovima, već i široj javnosti, lokalnoj zajednici, kulturnoj sceni, potencijalnim studentima, medijima i donosiocima odluka. Svojom dvadesetogodišnjom praksom, ova umjetnička škola se trudi da njeguje kritičku misao, introspektivnost i odgovornost, ali i da aktivno učestvuje u kulturnom životu zajednice, izlazeći time iz okvira obrazovne institucije, postajući kulturna, koja oblikuje javni diskurs, postavlja pitanja i provocira dijalog.

Konzistentnom tematskom politikom svojih izložbi, Fakultet vizuelnih umjetnosti kreira javni narativ o sebi kao mjestu, koje njeguje slobodu izražavanja, progresivnost ideja, hrabrost i duboko promišljanje savremenih problema. Naslovi godišnjih i manjih semestralnih, studentskih izložbi poput „Olovne godine“ (2022), „Jedna mladost jednog vremena“ (2023), „Milion miliona malih ljubavi“ (2024), „Zagonetne veze“ (2025), kao i „Plitka filozofija na dubokim mjestima” (2025), izložba nastala ilustracijom poezije Vladimira Majakovskog povodom 95 godina od njegove smrti, zatim izložbe „Krhko“ (2023) ili „Medeja“ (2024) koja je imala i svoje otvaranje u Leću, u Italiji, ukazuju na jasno profilisanu tematsku i idejnu politiku institucije, kojoj fokus nije na pukoj prezentaciji studentskih radova, već na duboko promišljenoj koncepciji, koja insistira na umjetnosti kao načinu suočavanja s ličnim, kolektivnim i istorijskim traumama, savremenim pitanjima identiteta, društvene odgovornosti i ljudske krhkosti.

Poetika sjećanja i političnost vremena

Naslov godišnje izložbe akademske 2021-22, godine, otvorene u prostoru “Perjanički dom”, tadašnjeg Centra savremene umjetnosti Crne Gore, „Olovne godine“ imala je za cilj da asocira na težinu i opasnost jednog istorijskog perioda,  frazom, koja u mnogim kontekstima evocira 1970te godine u Italiji obilježene političkim nasiljem, ali i šire simbolizuje vrijeme represije, neslobode i egzistencijalne težine. Izbor ovakvog naslova je služio da studente Fakulteta vizuelnih umjetnosti podstakne da umjetnost koriste kao sredstvo istraživanja i artikulisanja prošlosti. Na otvaranju izložbe u junu ’22.godine, profesorka FVU i dekanka fakulteta mr Marija Džoganović je tim povodom istakla “da je ova izložba dugo bila predmet ozbiljnih razgovora u namjeri da se dođe do adekvatnog naslova koji će najbolje objediniti stvaralaštvo mladih današnje generacije. Naziv izložbe “Olovne godine” direktno referiše na istoimenu pjesmu Ekatarine Velike iz 1985.godine ali je i djelimično inspirisan italijanskim periodom 60tih- 80tih godina XX vijeka, poznatim kao “Olovne godine ili Years of Lead” karakterističnim po ozbiljnim u to vrijeme političkim previranjima, ljevice i desnice. Nekako se, u našim promišljanjima o izložbi iskristalisao kao važan taj vidljivi i uvijek prisutan uticaj društvenih i socijalnih okolnosti i previranja na mlade i njihovo stvaralaštvo, ali i društvena ponavljanja kojih smo svjedoci u svakoj generaciji”.

Slično tome, godišnja studentska izložba akademske 2022-23, godine, otvorena u Galeriji “Art” JU Muzeji i galerije Podgorice, pod naslovom „Jedna mladost jednog vremena“ nostalgično je evocirala mladost kao univerzalnu, ali i istorijski specifičnu kategoriju, imajući namjeru da ukaže na generacijsko iskustvo, sa pokušajem da se kroz umjetnost uhvati prolaznost, subjektivni osjećaj vremena i mjesto pojedinca unutar šireg društvenog konteksta. Svojim tekstom u katalogu, naslovljenim “Između Amadeusa, Apelesa i Maljeviča” profesor Fakulteta vizuelnih umjetnosti i istoričar umjetnosti Petar Ćuković je napisao: “Nema sumnje, radovi naših studenata svjedoče i o začaranom kretanju u ovom trouglu nadarenosti, vrednoće i sposobnosti (auto)refleksije, bivajući, na taj način, i svjedočanstvo o jednom vremenu ili, preciznije, svjedočanstvo o jednoj mladosti u jednom vremenu”.

Intimnost, empatija i fragilitet

Naslovi izložbi poput „Milion miliona malih ljubavi“ i „Krhko“ otvorile su prostor za tematizaciju nježnosti, emocionalnosti i svakodnevnog iskustva. U vremenu kada su javni diskursi često obojeni cinizmom, ironijom i brzim informacijama, ovi naslovi su imali za cilj da insistiraju na usporavanju, na pažljivom pogledu u ono što se lako previdi kao što su emocije, sitni gestovi, unutrašnje borbe. Fakultet vizuelnih umjetnosti je ovim naslovima svojih izložbi namjeravao da pokaže sklonost ka afirmaciji “tihe” umjetnosti, one koja ne mora da bude monumentalna da bi bila moćna, već se zasniva na autentičnom izrazu, ranjivosti i ličnoj istini

Godišnja studentska izložba “Milion miliona malih ljubavi” otvorena u junu 2024.godine takođe u Galeriji “Art”, kao godišnji presjek radova studenata akademske 2023-24, godine pozajmila je naslov iz poeme V. Majakovskog “Oblak u pantalonama” međutim otišla je korak dalje i umjesto uvodnog teksta u katalogu, objavila pjesmu “Začarati svijet” pjesnika i književnika Balše Brkovića.  Ovim postupkom je fakultet zauzeo jasan kuratorski i umjetnički stav da se komunikacija sa publikom ne mora uvijek odvijati putem teorijskog jezika, već putem poetičnog, simboličnog govora, koji aktivira emocije i imaginaciju. Balšinim stihovima „Začarati Svijet. Da nas sve stvari iznova mame“ sugerisala se potreba da se kroz umjetnost, makar na kratko  povrati osjećaj čuđenja, otkrića i duboke povezanosti sa svijetom koji nas okružuje. Nasuprot savremenoj realnosti u kojoj je sve „blješteće, ogoljeno i otčarano ukazom“, ili jednostavnije, ogoljeno racionalnošću i prezasićenošću, umjetnost nudi mogućnost da se stvarnosti vrati magija, kao oblik njenog dubljeg razumijevanja. Poezija Balše Brkovića u funkciji uvoda u katalog, nije imala za cilj da objasni izložbu, već da pozove javnost da se ista doživi, otvarajući prostor za slobodno tumačenje, ličnu percepciju i senzibilno iskustvo. Izložbom iz 2024.godine, Fakultet vizuelnih umjetnosti je želio da ista bude više od prezentacije radova, da postane poziv na ponovno začaravanje svijeta, na njegovo ponovno stvaranje, daleko iznad prostora puke ilustracije stvarnosti.

Ovogodišnja izložba studentskih radova “Zagonetne veze” je možda svojim konceptom ali i pristupom otišla najdalje u odnosu na prethodne godine, prvenstveno jer je u junu 2025, godine otvorena u drugom gradu, tačnije u Starom gradu u Budvi, u Modernoj galeriji. Svojim izmještanjem iz Podgorice, ali i naslovom, preuzetim iz pripovijetke Danila Kiša “Grobnica za Borisa Davidoviča” povodom 90 godina od piščevog rođenja, imala je višeslojno značenje, ali primarno je služila, kao i prethodnih godina, da ukaže na idejnu ozbiljnost kojom Fakultet vizuelnih umjetnosti pristupa oblikovanju izložbi. Izbor ovogodišnjeg naslova “Zagonetne veze” nije imalo samo formu literarne posvete Kišu, već je u pitanju bio kolektivni, programski gest, ili bolje reći poziv na promišljanje skrivenih, kompleksnih i često nelinearnih odnosa između umjetnosti, istorije, politike, identiteta i sjećanja. U kontekstu Kišovog djela, “zagonetne veze” označavaju one nevidljive niti koje povezuju pojedince s velikim ideološkim sistemima, kao i među sobom, kroz vrijeme, traumu i priču. Nudeći ovakav naslov javnosti, Fakultet vizuelnih umjetnosti je želio da artikuliše jasan stav da umjetnost nije izolovan čin, već dio šireg kulturnog, istorijskog i etičkog tkiva. Kao i da informiše, da u svom obrazovnom procesu ne oblikuje samo vještine već i svijest, i da takvim izborom naslova gradi  institucionalni identitet koji vrednuje kritičko mišljenje, intertekstualnost i dubinsko razumijevanje umjetnosti kao dijaloga sa svijetom.

Fakultet vizuelnih umjetnosti obraća pažnju na kritičku umjetnost i intertekstualnost dodatno, uglavnom kreiranjem tematskih i manjih, semestralnih izložbi. Tako na primjer izložbe kao što su „Plitka filozofija na dubokim mjestima” ili „Medeja“ koje svojim konceptom okupljaju uvijek manji broj studenata, polaznika modula Ilustracija, eksplicitno pokazuju svijest o umjetnosti kao kritičkoj praksi. Ilustrovanjem poezije Majakovskog, važnog revolucionarnog pjesnika, u ovom kontekstu nije predstavljao samo estetski uzor već i simbol angažovanosti, raskida s konvencijom, ali i borbe za novu umjetnost. Ova izložba, otvorena u okviru CIM festivala, u Staklenoj galeriji, Kulturnog centra u Kotoru, u maju 2025, godine, samim svojim naslovom, ironijski komentariše intelektualne pretenzije savremenog doba i smješta umjetnost u prostor kontradikcije i dubine.

Kada govorimo o izložbi iz 2023. godine, „Medeja“ gdje se naslov iste pojavljuje kao referenca na mitski i tragični ženski lik, ukazuje na interesovanje studenata za feminističku perspektivu, arhetipske figure i mračne strane ljudske psihe. Ovim naslovom se na Fakultetu vizuelnih umjetnosti otvorio prostor za interpretaciju ženskog glasa, bola, otpora i složenih etičkih dilema. Izložbom nastalom ilustrovanjem italijanske predstave “Medeja, želja” reditelja Fabija Toledija, studenti su ušli u dijalog sa jednim od najsloženijih i najmoćnijih arhetipskih tekstova zapadne kulture, sa zadatkom  autorskog čitanja emocija, konflikata i etičkih dilema koje tekst nosi. Izložba studentskih radova u ovom kontekstu im je otvorila prostor za ispitivanje ljubavi, nasilja i društvenih normi kroz savremeni vizuelni jezik. Za Fakultet vizuelnih umjetnosti pomenuta izložba je imala  poseban značaj jer je kroz povezivanje različitih formi, u ovom slučaju vizuelne umjetnosti i pozorišta, promovisan njen uvijek primarni interdisciplinarni pristup učenju, kritičko mišljenje, ali i aktivan odnos prema baštini, kojoj se u ovom kontekstu prišlo kao materijalu, za savremeno preispitivanje.

Treba dodati da studenti Fakulteta vizuelnih umjetnosti uz mentorsko vođenje profesora, uvijek uče da široko posmatraju svijet. Tako je bilo i ranije, pa i od samog  osnivanja, kada su  izložbe godinama nosile isti naziv „Poligraf“  uvijek su imale višestruku simboliku. Sastavljena od grčkih riječi poli (mnogo) i grafein (pisati), poligraf naziv izložbi je bio aluzija na raznolikost autorskih izraza, pristupa i stilova mladih umjetnika. Svaki rad se posmatrao kao neka vrsta zapisa, rukopisa, svjedočenja o individualnoj, umjetničkoj potrazi. Ipak, naziv je svjesno koketirao i s popularnijim značenjem riječi „poligraf“ kao uređaja za detekciju laži, istine i emocija. U tom smislu, izložbe su bivale prostor, u kojem se provjerava autentičnost izraza, emocionalna istinitost i iskrenost umjetničkog govora, tako da ni „Poligrafi“ nikada nisu bili samo pregled studentskih radova, već su svjedočili umjetničke istine, individualnosti i sposobnosti.

Zajednička premisa koja spaja sve izložbe Fakulteta vizuelnih umjetnosti, tokom svojih skoro 20 godina postojanja, jeste prije svega, insistiranje na umjetnosti kao prostoru značenja, refleksije i dijaloga sa sobom i svijetom. Fakultet vizuelnih umjetnosti svojim pristupom ne odustaje od zaštite kritičke, angažovane, ali i intimne umjetnosti svojih studenata, koja se ne boji da postavi teška pitanja i otvori prostor za različite interpretacije.

Koristeći izložbe kao oblik javnog govora, Fakultet vizuelnih umjetnosti želi da skrene pažnju da izložbe studenata nisu samo  estetski događaji, već i alati za komunikaciju ideja, izgradnju identiteta i stvaranje javnog uticaja. Tematski snažne, dosledne i promišljene, ove izložbe izlaze iz okvira prezentacije, postajući vremenom most, između akademskog svijeta i društvene zajednice u cjelini.